Pomimo zniszczeń wojennych w Polsce jest dość dużo zabytków architektury sakralnej, może dlatego, że nawet powojenne państwo łożyło na ich odbudowę. Są to budowle, które turyści odwiedzają bardzo chętnie, nawet niewierzący, bo przemawia tam historia. Są w Polsce budynki, które liczą sobie nawet 800-900 lat i naprawdę warto je odwiedzić.
Jednym z najstarszych zabytków jest kolegiata w Tumie (https://discover.pl/kolegiata-w-tumie/) zbudowana niedaleko Łęczycy, tuż obok dawnego grodu. Kolegiatę zbudowano w miejsce rozebranego opactwa benedyktynów, które przeniesiono do innej lokalizacji. Tumska kolegiata, zbudowana z granitu i piaskowca, była kościołem obronnym i zdała egzamin w czasie najazdów tatarskich, ale w 1294 zdobyli ją Litwini, a mieszkańców którzy się w niej schronili zabili lub uprowadzili. W pierwszej połowie XIV wieku kolegiatę niszczyli Krzyżacy, w XV wieku zniszczył ją pożar, a na początku XVIII wieku Szwedzi. Po każdych zniszczenia kolegiata w Tumie była odbudowywana i przebudowywana zatracają powoli romański styl na rzecz gotyku, a w XVIII wieku przebudowano ją na styl klasycystyczny. Po zniszczeniach z lat II wojny Światowej kolegiatę odbudowano w stylu romańskim z elementami gotyckimi.
Bardzo ciekawe budynki sakralne są pozostałości po zakonach rycerskich: zakonie templariuszy, a także Joannitów. W 1234 roku książę szczeciński Barnim I nadał zakonowi Templariuszy ziemię Bańską. Templariusz osiedli się w Rurce, w której zbudowali obronny folwark i dwór mieszkalny, no i oczywiście kaplicę w stylu romańskim. Kaplica w Rurce (https://discover.pl/rurka-kaplica-i-komandoria-templariuszy-i-joannitow/) zbudowana z obrobionych granitowych kamieni została konsekrowana w 1248 roku. Losy komandorii i kaplicy w Rurce były różne. Pod koniec XIII wieku Templariusze zostali czasowo wyrzuceni ze swego lenna. Na początku XIV wieku ich zakon został rozwiązany, a komandoria przeszła w ręce Joannitów. W 1373 roku mieszkańcy Chojny i nowomarchijskie rycerstwo napadło na komandorię w Rurce, która splądrowali. Ucierpiała wówczas również kaplica, która została splądrowana. Znaczenie kaplicy spadło, kiedy pod koniec XIV wieku Joannici wybudowali zamek w Swobnicy. W XVII wieku kaplicę zamieniono w spichlerz, później w gorzelnię, ale budynek stoi do dzisiaj.
Chwarszczany w dzisiejszym zachodniopomorskim to miejscowość, którą nadano Templariuszom w tym samym czasie co Rurkę. Majątek miał łącznie 1000 łanów, czyli ok 160 kilometrów kwadratowych. Templariusze lokowali wsie, rozwijali gospodarczo nadane im ziemie. W Chwarszczanach powstał obronny dwór, folwark i kaplica, pierwotnie romańska. Później gotycka, zbudowana z cegły. W połowie XIII wieku tereny nadane Templariuszom były już pod władzą margrabiów brandenburskich, którzy mieli chrapkę na dobrze rozwinięty majątek. Za Templariuszami stał wówczas autorytet Kościoła, dzięki temu znaczna część majątku ocalała i został potwierdzony akt własności. Po rozwiązaniu zakonu Templariuszy majątek przejęli Joannici, którzy gospodarzyli w nim do 1540 roku. Z małą przerwą w XV wieku, kiedy to Krzyżacy skonfiskowali im majątek. Przejściowo oczywiście, bo władze kościelne wstawiły się za Joannitami. Dzisiaj po folwarku i dworze prawie nie ma śladu, ale kaplica ostała się (https://discover.pl/kaplica-templariuszy-i-joannitow-w-chwarszczanach/). Dzisiaj jest to kościół filialny św. Stanisława Kostki parafii w Sarbinowie (pierwszy kościół również z fundacji Templariuszy).
